kutubhona

Бундан шаръий ҳукмлар борасидаги хабари оҳод далолати чиқарилади. Аммо биринчи қибла хабари оҳод билан насх қилинди, дейилмайди. Чунки биринчи қибла

قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا
(гоҳо юзингиз самода кезганини кўрамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози бўлган қиблага бурамиз) ояти билан насх қилинган. Бор гап шуки, ўша намозхонларга шаръий ҳукмнинг етказилиши хабари оҳод билан юз берган. Йўлига қараб, хабари оҳодга ҳам амал қилиш вожиб. Бу нарса ўз бобида усул фанида ўрганилади.

(شَطْرَهُ ) яъни, тарафига. Ибн Аббос шундай деган. Каъбани эмас, Масжидул Ҳаромнинг тилга олинаётгани унинг ўзига эмас, томонига эътибор қилиш кераклигини кўрсатади. Чунки Масжидул Ҳаром Каъбани ҳам ўз ичига олади. Шунингдек, бу сўз Макка маъносида ҳам қўлланади. Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:

سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأَقْصَى
– „(Аллоҳ) бир кеча, Ўз бандаси (Муҳаммад)ни — (Маккадаги) Масжидул Ҳаромдан (Қуддусдаги) Масжидул Ақсога сайр қилдирган (барча айбу нуқсондан) пок Зотдир“. [17:1]

Пайғамбар с.а.в. масжиднинг ичидан эмас, Маккадан сайр қилдирилганлар.14 Бундан яна шундай маъно ҳам чиқадики, Байтул Ҳаром Каъба уни ўз кўзлари билан кўриб турганлар учун қибладир. Ҳарам минтақасида яшайдиган, лекин Каъбани кўрмайдиганлар учун Масжидул Ҳаром тарафининг ўзи қибла бўлишга кифоя қилади. Ҳарам минтақасида яшамайдиган, лекин унинг томонини биладиганлар, масалан Пайғамбар с.а.в. учун ҳам Масжидул Ҳаром қибла бўлади. Бошқа юртларда яшайдиганлар учун эса Масжидул Ҳаром жойлашган шаҳар яъни, Макка қибла бўлади.

(قَدْ نَرَى ) яъни, кўрдик. (قَدْ ) ҳарфи музореъга кирганда агар у ўтган ёки ўтганга ўхшаган бир ҳодисага алоқадор бўлса, музореъни мозийга айлантиради. Шу билан бирга худди мозий феълига келгани каби феълнинг юз бериши аниқлигини ифодалайди. Масалан, Аллоҳ Таоло айтади:

قَدْ يَعْلَمُ مَا أَنتُمْ عَلَيْهِ
– „У Зот сизлар устида турган нарсани (яъни мўмин ё мунофиқлигингизни) яхши билур“. [24:64]
Яна айтади:

وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ

(14) Байзовий деди: Каъба дейилмай, масжид дейилишининг боиси, Набий алайҳиссалом Мадинада эдилар.